Dieta low FODMAP to sposób żywienia, który zalecany jest w zespole jelita nadwrażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome), redukując jego objawy. Polega na eliminacji produktów o wysokiej zawartości substancji FODMAP.
Głównym celem diety low FODMAP jest redukcja objawów zespołu jelita nadwrażliwego i wsparcie regeneracji jelit przygotowując je do ponownego włączenia produktów, które mogą nasilać dolegliwości.
Na czym polega dieta low FODMAP?
Dieta low FODMAP polega na eliminacji produktów bogatych w cukry, które ulegają fermentacji i nie są prawidłowo wchłaniane w jelicie cienkim.
Dieta low FODMAP jest prowadzona w dwóch fazach. Pierwsza trwa od 4 do 6 tygodni i polega na całkowitej eliminacji produktów o wysokiej zawartości FODMAPs – laktozy, fruktozy i polioli takich jak np. ksylitol.
Druga faza polega na stopniowym włączaniu produktów o niskiej zawartości FODMAPs.
Należy pamiętać, iż taka dieta zawiera dużą ilość restrykcji, więc może być stosowana tylko przez okres kilku tygodni.
Należy obserwować swój organizm po spożyciu danych produktów i posiłków, gdyż pomimo ogólnych zasad diety low FODMAP, każdy przypadek może różnić się od siebie.
Skąd się bierze IBS?
Za przyczyny zespołu jelita nadwrażliwego uważa się między innymi:
- czynniki genetyczne (w szczególności mutacja SCN5A),
- zmiany poinfekcyjne,
- zaburzenia mikrobioty jelitowej,
- zapalenie błony śluzowej,
- aktywację układu odpornościowego i zmienioną przepuszczalność jelit,
- zaburzony metabolizm soli żółciowych,
- nieprawidłowości w metabolizmie serotoniny.
Czy IBS to realny problem?
Zespół jelita drażliwego to obecnie jedna z najczęściej stawianych diagnoz na świecie. Dotyka nawet do 23% osób na całym globie.
Jakie czynniki predysponują do wystąpienia zespołu jelita nadwrażliwego?
Zespół jelita nadwrażliwego jest zaburzeniem, na którego powstanie i przebieg mają wpływ czynniki związane ze stylem życia, takie jak:
- palenie tytoniu,
- choroba refluksowa przełyku,
- alergie i nietolerancje pokarmowe,
- stres,
- zaburzenia lękowe i depresyjne,
- otyłość i nadwaga,
- nadużywanie niektórych leków (szczególnie NLPZ).
Dla kogo jest polecana dieta low FODMAP?
Aktualnie najlepiej udokumentowaną w badaniach dietą przynoszącą pozytywne efekty u pacjentów z IBS jest dieta low FODMAP (Low in Fermentable Oligo-, Di-, and Monosaccharides and Polyols Diet). Polecana jest dla osób zmagających się z zespołem jelita drażliwego, zarówno postacią biegunkową, zaparciową, jak i mieszaną.
Objawy zespołu jelita nadwrażliwego
Mogą występować bóle (w obrębie całej jamy brzusznej) oraz zmiana rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia). Mianem dyskomfortu określa się ogólne występowanie gazów, przelewania w jamie brzusznej, wzdęcia i inne objawy odbierane negatywnie przez pacjentów.
Bardzo często u pacjentów z zespołem jelita drażliwego obserwuje się osłabienie, niedobory składników pokarmowych, utratę lub wzrost masy ciała oraz nadwrażliwość na niektóre pokarmy
Według specjalistów zespół jelita drażliwego może być nasilony przez sytuacje stresowe, jednak IBS to schorzenie fizjologiczne. Pacjenci wykazują gorszą jakość życia, a co bywa najbardziej skomplikowane w przebiegu tego zaburzenia – przyczyny IBS nie są jasne.
Co można jeść na diecie low FODMAP?
Dieta low FODMAP zawiera listę produktów dozwolonych, przeciwwskazanych oraz dopuszczalnych w ograniczonych ilościach, na podstawie zawartości substancji FODMAPs w konkretnych produktach.
Produkty dozwolone na diecie low FODMAP:
- owoce: winogrono, cytryna, limonka, mandarynka, papaja, ananas, rabarbar, truskawka, pomarańcza, melon, banan (niedojrzały, maksymalnie 100 g), kiwi, truskawki, jagody (<60 g), maliny (<60 g), borówki (<60 g),
- warzywa: marchew, ziemniak, pomidor, sałata, szpinak, seler, bakłażan, papryka czerwona, jarmuż, ogórek, rzodkiewka, sałata masłowa, sałata lodowa, szczypior, cukinia, brokuł, wyłącznie różyczki (<270 g), fasolka szparagowa zielona (<115 g),
- nabiał: bez laktozy, sery dojrzewające (camembert, brie), parmezan, sery żółte,
- zboża: mąka ziemniaczana, gryczana, jaglana, ryżowa, płatki owsiane górskie (<50 g), kasza gryczana, jaglana, tapioka, komosa ryżowa, ryż, płatki ryżowe,
- orzechy i nasiona: włoskie, makadamia, arachidowe, mak, orzechy brazylijskie (<50 g), nasiona chia (<20 g), orzechy piniowe (<100 g), nasiona dyni (<20 g), sezam (<20 g), nasiona słonecznika (<20 g),
- rośliny strączkowe: kiełki fasoli mung, ciecierzyca (<42 g),
- napoje: słaba herbata czarna, zielona, biała, miętowa, rooibos,
- oleje: rzepakowy, kokosowy, oliwa z oliwek, sezamowy, słonecznikowy,
- substancje słodzące: syrop klonowy,
- mięso: nieprzetworzone (bez wędzenia itd.) każde jest dobrze tolerowane, w tym ryby.
Czego unikać będąc na diecie low FODMAP?
Do produktów przeciwwskazanych na diecie low FODMAP zaliczyć należy produkty wysokiej zawartości FODMAPs. Są to między innymi:
- owoce: jabłka, gruszki, brzoskwinie, nektarynki, mango, arbuzy, morele, czereśnie, wiśnie, figi, śliwki, liczi, soki owocowe, suszone owoce, granaty, jeżyny, arbuzy,
- warzywa: grzyby, kalafior, szparagi, czosnek, cebula, koper, karczochy, brukselka, rzepa, buraki, kapusta włoska, kukurydza, bataty, kapusta kiszona,
- nabiał: mleko krowie i kozie, serek wiejski, lody, śmietana, maślanka, kefir,
- zboża: musli, kuskus, mąka pszenna, herbatniki, chleb i bułki pszenne, makaron pszenny, żyto, pumpernikiel, chleb bezglutenowy z dodatkiem inuliny, chleb wielozbożowy, płatki jęczmienne, orkiszowe, mąka jęczmienna, żytnia, orkiszowa, kasza jęczmienna, otręby pszenne, makaron pszenny, makaron orkiszowy, wafle ryżowe, pieczywo chrupkie żytnie i pszenne, amarantus,
- orzechy: nerkowca, pistacje, mąka migdałowa, migdały, orzechy laskowe,
- napoje: soki owocowe, woda kokosowa, mocna herbata, herbata z kopru włoskiego, herbata zawierająca korzeń cykorii, napoje izotoniczne,
- inne: glukoza, ksylitol, maltitol, mannitol, sorbitol, syrop z agawy, syrop fruktozowy.
Jak przygotowywać potrawy?
- posiłki powinny być przyrządzone metodą gotowania, gotowana na parze, duszenia i pieczenia z ograniczoną ilością tłuszczu,
- zalecane jest spożywanie 3-5 posiłków, by łatwiej obserwować które produkty mogą nasilać dolegliwości,
- produkty powinny być świeże, nie należy spożywać produktów na których występuje pleśń, nawet po odkrojeniu fragmentu z widocznym nalotem.
Diagnostyka
Nie ma badania, które pokaże jednoznacznie diagnozę IBS.
Diagnostyka zespołu jelita nadwrażliwego polega na wykluczeniu innych jednostek chorobowych.
Niektóre jednostki chorobowe nie wykluczają się wzajemnie – pacjent może mieć równocześnie celiakię czy niedoczynność tarczycy i zespół jelita nadwrażliwego, a niektóre jednostki chorobowe mogą być bezpośrednią przyczyną nasilenia IBS.
Badania które warto wykonać, aby wykluczyć inne przyczyny dolegliwości żołądkowo-jelitowych lub znaleźć przyczynę nasilenia objawów IBS: testy na alergie i nietolerancje pokarmowe (panel IgE, enzym DAO), diagnostyka celiakii, kalprotektyna, USG jamy brzusznej, TSH (biegunki i zaparcia są także objawem niedoczynności oraz nadczynności tarczycy), profil wątrobowy i trzustkowy, żelazo i ferrytyna, białko CRP, test oddechowy pod kątem zaburzeń wchłaniania fruktozy oraz pod kątem SIBO, kortyzol, badanie kału na obecność pasożytów, grzybów i bakterii, badania ginekologiczne (wykluczenie m.in. endometriozy) oraz rozważenie gastroskopii i kolonoskopii.
Suplementacja
Wyniki badań potwierdzają, że celowana suplementacja może wykazywać korzystne działanie na redukcję objawów zespołu jelita nadwrażliwego.
Przede wszystkim, wskazuje się na duży udział mikrobioty jelitowej w przebiegu zespołu jelita nadwrażliwego. Dlatego należy rozważyć probiotykoterapię dostosowaną do potrzeb, pamiętając, iż w przypadku występowania zespołu SIBO, niektóre szczepy mogą nasilać objawy.
Ze względu na wpływ stresu na objawy zespołu jelita nadwrażliwego, warto rozważyć wzmocnienie układu nerwowego suplementacją magnezu i witamin z grupy B.
Pozytywne działanie na redukcję objawów zespołu jelita nadwrażliwego wykazują także kwasy omega-3 oraz maślan sodu.
Należy także pamiętać o suplementacji witaminą D w okresie od września do kwietnia, lub przez cały rok w przypadku niewystarczającej ekspozycji na słońce.
Podsumowanie
Zespół jelita nadwrażliwego pomimo, iż nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia, może znacząco pogarszać jego jakość. Niestety jest to zaburzenie, które bardzo rzadko ustępuje samoistnie, dlatego tak ważne jest odpowiednie leczenie. Warto pamiętać także o nastepujących czynnikach przyczyniających się do redukcji objawów:
- nawadnianie – woda niegazowana, około 2 litrów dziennie,
- regularne spożywanie małych objętościowo posiłków,
- wybieranie produktów wysokiej jakości,
- unikanie żywności wysoko przetworzonej,
- unikanie produktów wzdymających (m. in. cebula, czosnek),
- ograniczenie mleka oraz kawy i mocnej herbaty (nasilają kurczliwość jelita),
- dokładne przeżuwanie pokarmu,
- unikanie napojów gazowanych,
- rezygnacja z gumy do żucia,
- ograniczenie cukru w diecie,
- unikanie posiłków ciężkostrawnych,
- rezygnacja z alkoholu.
