Dieta wątrobowa – co jeść, a czego unikać przy chorej wątrobie?

Dieta wątrobowa to sposób żywienia, który zalecany jest w schorzeniach wątroby, wspierając funkcjonowanie tego narządu.

Ponieważ wątroba potrzebuje konkretnych składników żywieniowych do zachowania i wsparcia procesów regeneracyjnych, niezależnie od tego, czy zmagamy się z marskością wątroby czy też z kamicą żółciową, zasady takiego jadłospisu będą do siebie zbliżone, różniąc się głównie procentową zawartością makroskładników.

Głównym celem diety wątrobowej jest wsparcie regeneracji wątroby oraz unikanie niedoborów składników pokarmowych.

Na czym polega dieta wątrobowa?

Dieta wątrobowa to przede wszystkim jadłospis o charakterze przeciwzapalnym. Podstawowym założeniem diety wątrobowej jest lekkostrawność z ograniczeniem tłuszczów, produktów wzdymających oraz ostrych przypraw.

Należy pamiętać, iż taka dieta zawiera pewne wykluczenia, więc jednocześnie zadbać należy o dostarczenie niezbędnych substancji odżywczych.

Ze względu na towarzyszące chorobom wątroby nudności, dieta powinna być urozmaicona i smaczna.

Wątroba posiada duże zdolności regeneracyjne, dlatego dieta wątrobowa może skutecznie wspomóc leczenie wątroby.

Należy obserwować swój organizm po spożyciu danych produktów i posiłków, gdyż pomimo ogólnych zasad diety wątrobowej, każdy przypadek może różnić się od siebie, uwzględniając inne choroby współwystępujące.

Dieta taka powinna dostarczać:

• 0,8 – 1,2 g białka na kilogram masy ciała na dobę
• Tłuszcze nie powinny przekraczać 20% całkowitego dziennego zapotrzebowania na energię
• Resztę energii należy uzupełnić węglowodanami

Jak funkcjonuje wątroba?

Aby zrozumieć istotę diety wątrobowej, należy przede wszystkim wiedzieć, jak ten narząd funkcjonuje:

• Wątroba jest niezbędna do zachowania procesów odpornościowych oraz funkcji metabolicznych. Jest to narząd, bez którego ludzki organizm nie jest w stanie przeżyć.
• Do funkcji wątroby zaliczyć można rozkład substancji z pożywienia, redukcję toksyn poprzez usuwanie ich z krwioobiegu. Sprawna wątroba oczyszcza organizm z toksyn.
• Wątroba odpowiedzialna jest za wydzielanie żółci, a co za tym idzie – za trawienie tłuszczów.
• Wątroba magazynuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, witaminy z grupy B oraz żelazo.
• Do funkcji wątroby należy także wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie glukozy.

Jak choruje wątroba?

Część schorzeń wątroby można zaliczyć do wywołanych błędami żywieniowymi, jednak także styl życia oraz obciążenia genetyczne będą wpływać na funkcjonowanie tego narządu.

Należy pamiętać, iż samo włączenie kilku produktów do diety oraz wykluczenie niektórych składników, bez zmiany higieny jedzenia oraz stylu życia może okazać się niewystarczające.

Jakie objawy może dawać nieprawidłowo funkcjonująca wątroba?

Dolegliwości zależne będą od rodzaju schorzenia, chorób współwystępujących oraz konkretnego przypadku osoby chorej.

Najczęściej obserwuje się zmęczenie, utratę apetytu, mdłości, wymioty, bóle stawowe, bóle w okolicy żołądka, krwotoki z nosa, a w skrajnych przypadkach także zżółcenie skóry i oczu, dezorientację, obrzęk jamy brzusznej, obrzęki nóg, ziemny mocz oraz jasne stolce.

Czy choroby wątroby to realny problem?

Krajowy program Prozdrowotny „Zdrowa Wątroba” z 2018 roku szacuje, że choroby wątroby stanowią siódmą najczęstszą przyczynę zgonów w Polsce.

Choroby wątroby dotyczą nawet 400 tysięcy Polaków. Każdego roku z ich powodu umiera około 7 tysięcy osób.

Najczęstszymi powodami jest nadużywanie alkoholu, stłuszczenie wątroby będące wynikiem nieprawidłowo zbilansowanej diety oraz nadmiernej masy ciała oraz konsekwencje wirusowych zapaleń wątroby.

Jakie czynniki predysponują do wystąpienia zaburzeń pracy wątroby?

Przyjmowanie dużej ilości leków, niesprawdzonych suplementów diety i przejadanie się, to czynniki które prowadzą do nieprawidłowego funkcjonowania wątroby.

Wątroba nie jest narządem unerwionym, co oznacza, iż nie daje dolegliwości bólowych.

Sprawia to, iż choroby wątroby diagnozowane są zwykle na bardzo późnym etapie. Kluczowa jest więc diagnostyka. Do przyczyn przewlekłych chorób wątroby zalicza się:

• Nadużywanie alkoholu
• Zaburzenia metaboliczne – otyłość, cukrzycę, dyslipidemię
• Uwarunkowania genetyczne
• Czynniki autoimmunologiczne
• Wirusy
• Inne, np. polekowe

Dla kogo jest polecana dieta wątrobowa?

Dieta wątrobowa polecana jest dla osób zmagających się ze schorzeniami wątroby.

Do najczęstszych chorób wątroby zaliczane są niealkoholowe stłuszczenie wątroby, marskość wątroby oraz nowotwór wątroby.

Marskość wątroby

Marskość wątroby jest chorobą przewlekłą, polegającą na martwicy i zwyrodnieniu komórek wątrobowych.

Wśród przyczyn wskazać można niedobory białka, alkoholizm, przebyte zapalenie wirusowe wątroby, zatrucia lekami i innymi substancjami oraz choroby metaboliczne, zakaźne i pasożytnicze.

Wśród objawów występują brak apetytu, osłabienie, problem z trawieniem tłustych pokarmów, zaparcia oraz biegunki. Zaobserwować można także oliwkowe zabarwienie skóry i oczu.

Stłuszczenie wątroby

W przypadku stłuszczenia wątroby obserwuje się zwiększoną zawartość tłuszczu w tkance wątrobowej.

Przyczyną może być nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie, niedobory białka, zatrucia lekami, grzybami, nadużywanie alkoholu i cukrzyca.

Wśród objawów obserwuje się brak apetytu, bóle po tłustych posiłkach, wzdęcia, biegunki i zaparcia.

Kamica żółciowa

Mówiąc o chorobach wątroby, należy wspomnieć także o kamicy żółciowej. Prowadzi do niej zastój żółci w drogach żółciowych, wynikający z nieprawidłowego składu żółci.

Do kamicy żółciowej predysponuje nadwaga i otyłość. Błędy żywieniowe takie jak nadmierna ilość cukru w diecie, zbyt niska zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz błonnika będą sprzyjać temu schorzeniu. Wśród objawów obserwuje się silne wzdęcia, gazy, biegunki oraz zaparcia.

Choroby wątroby sprzyjają niedoborom pokarmowym, szczególnie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), witamin z grupy B, wapnia, cynku oraz selenu.

Co można jeść na diecie wątrobowej?

Dieta wątrobowa opiera się na spożywaniu produktów niskotłuszczowych, jednocześnie uwzględniając wśród źródeł tłuszczów produkty pochodzenia roślinnego takie jak olej z oliwek, olej rzepakowy, lniany oraz orzechy, jeśli są dobrze tolerowane.

Należy pamiętać także o dostatecznym spożyciu warzyw i owoców, najlepszym wyborem będzie forma gotowania na parze.

Do zalecanych źródeł węglowodanów zaliczyć można kasze, będące źródłem błonnika, składników mineralnych (magnezu, cynku) oraz witamin z grupy B.

W przypadku pieczywa należy wybierać produkty lekkostrawne, a więc unikać chleba razowego, żytniego. Bardziej korzystnym wyborem okazać może się pieczywo graham, pszenno  – żytnie oraz pszenne.

Inne zalecane produkty na diecie wątrobowej to:

• Mięso drobiowe bez skóry
• Chude ryby – dorsz, mintaj,
• Chuda wołowina
• Chudy nabiał – maślanka, kefir, jogurt naturalny, chude mleko (do 2% tłuszczu)
• Oleje roślinne
• Orzechy, nasiona w ograniczonej ilości
• Kasze, np. jaglana
• Warzywa gotowane, przeciery warzywne – pomidory bez skórki, gotowane ziemniaki, cukinia
• Zupy na wywarach warzywnych
• Owoce – jabłka bez skórki, banany, pomarańcze, owoce jagodowe, brzoskwinie
• Napoje – woda niegazowana, kawa zbożowa, słabe napary herbat, herbata zielona, koktajle mleczno – owocowe
• Przyprawy – cynamon, oregano, majeranek, koper

Autorzy przeglądu „Practical Dietary Recommendations for the Prevention and Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Adults” podkreślają także pozytywny wpływ kwasów omega-3 na zdolności regeneracyjne wątroby, co może wynikać z właściwości przeciwzapalnych tych kwasów.

Do źródeł kwasów omega-3 zaliczyć możemy siemię lniane, nasiona chia, orzechy włoskie, olej lniany, olej rzepakowy oraz niektóre ryby.

Czego unikać będąc na diecie wątrobowej?

Do produktów zabronionych na diecie wątrobowej zaliczyć należy produkty ciężkostrawne, o wysokiej zawartości tłuszczu oraz o wysokim potencjale fermentującym. Są to między innymi:

• Warzywa cebulowe: cebula, czosnek, szczypiorek, por
• Nasiona roślin strączkowych
• Szparagi
• Owoce: śliwki, gruszki, czereśnie, winogrona
• Alkohol
• Kakao, czekolada
• Produkty wysoce przetworzone
• Produkty o wysokiej zawartości cukru
• Tłuszcze trans
• Podroby
• Nabiał: mleko o wysokiej zawartości tłuszczu, tłuste sery, śmietana
• Majonez
• Sery: żółte, pleśniowe, topione
• Zupy na wywarach mięsnych, zaprawiane śmietaną, zupy z nasion roślin strączkowych (grochowa, fasolowa)
• Grzyby
• Tłuste ryby: łosoś, makrela, śledź
• Tłuste mięsa: wieprzowina, baranina, boczek
• Napoje: woda gazowana, kawa, mocne napary herbat, napoje słodzone gazowane
• Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego: smalec, słonina, margaryny twarde, masło klarowane
• Przyprawy – pieprz, papryka ostra, chili, ocet, musztarda
• Pieczywo pełnoziarniste, bułki maślane, ciasto francuskie

Źródła makroskładników

Podstawą bilansowania diety wątrobowej są dobrze zaplanowane posiłki pod względem makroskładników.

Białko stymuluje procesy regeneracyjne wątroby, zaleca się by nie pochodziło ono z mięsa czerwonego, innych tłustych mięs i tłustego nabiału, a z chudych produktów mlecznych oraz chudych ryb.

Tłuszcze dobrze tolerowane to przede wszystkim dodawane do gotowych potraw na zimno oleje roślinne – są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, poprawiają wchłanialność witamin rozpuszczalnych tłuszczach (A, D, E oraz K). Wykluczyć należy smalec, słoninę oraz łój.

Choroby wątroby prowadzić mogą do hiperglikemii poposiłkowej. Wśród źródeł węglowodanów powinno unikać się miodu, cukru, dżemu i słodyczy. Ze względu na występujące w chorobach wątroby wzdęcia i biegunki, należy ograniczyć spożywanie produktów zbożowych pełnoziarnistych.

Odpowiednimi źródłami węglowodanów będą kasze takie jak jaglana czy kuskus, pieczywo pszenne i graham, gotowane warzywa. W przypadku współwystępującej cukrzycy, należy zwrócić uwagę na indeks i ładunek glikemiczny jadłospisu.

Jak przygotowywać potrawy?

• Posiłki powinny być przyrządzone metodą gotowania, gotowana na parze, duszenia bez tłuszczu i pieczenia bez tłuszczu. Smażenie i pieczenie w tłuszczu powinny być wykluczone.
• Zupy i sosy powinny zostać przyrządzone na wywarach warzywnych.
• Zalecane jest spożywanie 5-7 posiłków małych objętościowo, ciepłych, lecz nie gorących (w temperaturze około 40 stopni).
• Produkty powinny być świeże, nie należy spożywać produktów na których występuje pleśń, nawet po odkrojeniu fragmentu z widocznym nalotem.

Diagnostyka

Aby kontrolować stan wątroby, należy minimum raz w roku wykonać podstawową diagnostykę laboratoryjną. Parametry, które powinny być kontrolowane to AST, ALT, ALP, GGTP i bilirubina (BIL).

Ponadto, należy kontrolować stan całego organizmu, oznaczając morfologię, żelazo, ferrytynę, lipidogram, witaminę D, glukozę oraz wykonując badanie ogólne moczu.

Podsumowanie

Leczenie schorzeń wątroby wymaga podejścia całościowego – oprócz diety ważny jest także styl życia, a nawet sposób przyjmowania i obróbki potraw.

Ważna jest także odpowiednia masa ciała – zbyt niski oraz zbyt wysoki poziom tkanki tłuszczowej będą dla wątroby niekorzystne.

Do najważniejszych zasad, wspomagających prawidłowe funkcjonowanie wątroby zaliczyć można:

• Spożywanie około 5 posiłków w odstępach mniej więcej 3 godzin między posiłkami
• Spożywanie minimum 1,5 litra wody dziennie, uzupełniając napoje ewentualnymi słabymi naparami herbat
• Przygotowywanie posiłków ze świeżych produktów
• Unikanie smażenia i pieczenia w tłuszczu
• Pieczenie bez tłuszczu, gotowanie i gotowanie na parze
• Unikanie ostrych przypraw
• Spokojne przeżuwanie, jedzenie powoli
• Unikanie głodu i przejadania
• Regularne wykonywanie badań laboratoryjnych
• Obserwowanie organizmu i dolegliwości po posiłkach
• Ograniczenie słodyczy
• Ograniczenie produktów wysoce przetworzonych
• Suplementacja witaminy D ze względu na niedobory w populacji polski
• Spożywanie tłuszczów roślinnych
• Minimum 7 godzin snu na dobę
• Aktywność fizyczna, choćby w postaci spacerów
• Bezwzględne unikanie alkoholu